حسینیه قنادها
حسینیه قنادها مربوط به اواخر دوره قاجار -اوایل دوره پهلوی است و در سبزوار، ضلع جنوبی مسجد جامع، نبش کوچه نه بام واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهی ثبت ۳۵۲۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. |
مقبره پیر پالان‌دوز
مقبره پیر پالان‌دوز مربوط به دوره صفوی ـ دوره معاصر است و در مشهد جنب دور برگردان خیابان نواب صفوی، ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهی ثبت ۱۳۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مقبره متعلق به محد عارف عباسی، از عرفای بزرگ قرن دهم هجری و قطب سلسله الذهبیه است. بنای مزبور چهار ضلعی بوده و دارای گنبد پیازی شکل و ایوان آجری زیبا است. در داخل بقعه بر سقف‌ها بقایای نقاشی‌هایی از دوران صفویه وجود دارد. بنا با کاشی‌های ساده فیروزه‌ای رنگ تزئین شده است. تاریخ ساخت بنا مربوط به سال ۹۸۵ قمری میباشد.
موزه باغ نادری
نادرشاه قبل از مرگش دستور داده بود تا سنگ‌هایی را از مراغه به مشهد بیاورند و مقبره ای برای او بسازند، کار ساخت این مقبره خشتی سال‌ها بعد از مرگ وی و در سال ۱۱۴۵ روبروی حرم مطهر امام رضا (ع) به اتمام رسید ولی آرامگاه امروزی همان پروژه انجمن آثار ملی ایران بود که در طی ۶ سال یعنی ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۲ ساخته شد.
موزه فردوسی
ساختمان این موزه همزمان با بنیان آرامگاه فردوسی در بخشی از محوطه باغ برای چایخانه سنتی طراحی و سپس اجرا شد، بنای موزه توس در سال ۱۳۴۷ و با مساحتی حدود ۶۰۰ متر مربع در ضلع غربی آرامگاه فردوسی مشهد توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و به همت انجمن آثار ملی ساخته شده است. این بنا در ابتدا با هدف ایجاد چایخانه سنتی و اجرای نقالی توسط نقالان شاهنامه در نظر گرفته شده بود که به دلیل معرفی بهتر ارزش‌های فرهنگی و تاریخی توس و شخصیت حکیم ابوالقاسم فردوسی و اثر جاوید و ماندگار او شاهنامه، در سال ۱۳۶۱ به موزه تغییر کاربری یافت. در این موزه اشیاء مرتبط و آثار به‌دست آمده از توس و روزگار فردوسی از جمله پوشش‌های فنون جنگاوری قدیم، شاهنامه‌های کهن، نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، ظروف سفالی، سکه، تیر و کمان و اشیایی با مضامینی چون آثارسنگی دوران پیش از تاریخ مکشوفه از دشت توس و اطراف کشف رود، انواع شاهنامه، نظیر شاهنامه چاپ فلورانس و شاهنامه ۷۳ کیلوگرمی اهدا شده از سوی موسسه امیرکبیر، آثار کشف شده از حفاری‌های باستان شناسی شهر توس همچون تنگ‌ها، پیه سوزها، عطردان‌ها و …، نسخه‌های خطی منحصربهفرد، تابلوهای نقاشی با مضمون داستان‌های شاهنامه فردوسی و پرتره حکیم توس و … به نمایش درآمده است.
موزه کبریت
اولین موزه کبریت در ایران است و مشهد اولین شهری است که صاحب این موزه شده است و جالب تر اینکه بدانید در جهان تنها ۳ موزه کبریت وجود دارد، یکی در انگلستان که موزه پرباری است، دیگری در سوئد و سومین موزه هم در ایران و در مشهد. تعداد ۵هزار و ۲۲۲عدد کبریت ایرانی و خارجی در مجموعه وجود دارد. کوچکترین کبریت به نمایش گذاشته شده در موزه به ابعاد ۲۱ در ۱۳ میلی متر است. کبریت در سال ۱۸۲۷میلادی توسط ”جان واکر”ساخته شد و نخستین نوع کبریتی که در ایران وارد شد نیز کبریت ”بغلی” بود که نسل جدید، آن را به نام کبریت ”جیبی” می‌شناسند. قدیمی‌ترین کبریت ساخته شده در ایران متعلق به سال ۱۲۸۷ شمسی و قدیمی‌ترین کبریت ساخته شده در اورپا مربوط به سال ۱۸۵۸ است. شهرهای تبریز، همدان و اصفهان نخستین شهرهایی بودند که کارخانه‌های کبریت در آنها ساخته شد. حالا به داشته‌های شهر مشهد یک داشته دیگر نیز اضافه شده است. راه‌اندازی موزه در شهر بازی این امکان را به کودکان و استفاده کنندگان از شهربازی می‌دهد که در کنار استفاده از امکانات تفریحی اینجا گذشت تاریخ و زمان و چگونگی پیشرفت یک اختراع را ببینند.
موزه گوهرشاد
موزه گوهرشاد، دعوای رضا شاه پهلوی با روحانیون خراسانی بر سر کلاه پهلوی را به نمایش می‌گذارد. در دوران رضاشاه، فرهنگی باب شد که می‌گفت مردم باید به جای کلاه‌های سنتی و قجری، کلاه شاپو که به کلاه پهلوی معروف است بگذارند. اما روحانیون خراسان با این امر مخالفت کردند و عقیده داشتند که باید پوشیدن این کلاه‌ها به استثناء اختیاری باشد. بنابراین طی ابراز مخالفتشان، در مسجد گوهرشاد و صحن حرم امام رضا تحصن کردند. گویا از همین رو، با مخالفت شدید شاه و برخورد نظامی‌ها روبه‌رو شدند و به گفته‌ی تاریخ‌نویسان، عده‌ی زیادی از مردم در مسجد گوهر شاد توسط ماموران به قتل رسیدند. بنابراین، موزۀ گوهرشاد، این روایت را با دقت، مو‌به‌مو و با جزئیات بالا به تصویر می‌کشد. در این موزه حتی تصاویری از رضا شاه پهلوی و مجسمه‌هایی از او و افسران نظامی دورهی پهلوی موجود است که می‌تواند تصاویری از آن دوره را تداعی کند. علاوه بر افسران نظامی و درباریان، حدود بیش از ۴۰ مجسمه از سایر شخصیت‌ها و روحانیون که در قیام گوهرشاد حضور داشتند نیز ساخته شده و در این موزه قرار دارد.
موزه مرکزی آستان قدس رضوی
موزه‌های آستان قدس رضوی یکی از مجموعه‌های بزرگ موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته است. آثار تاریخی ساخته شده یا وقف شده برای حرم مطهر پس از استفاده، طی سده‌های گذشته در خزانه نگهداری می‌شده و سیاهه‌های اموالی موجود در بخش نسخ خطی آستان قدس نشان دهنده فهرست برداری منظم کارگزاران در دوره‌های گذشته است. در سال ۱۳۱۵ شمسی اتاق‌های فوقانی شمال غربی صحن نو (آزادی) و جنوب شرقی صحن کهنه (انقلاب اسلامی) که به یکدیگر متصل بوده به خزانه و محل نگهداری اشیا اختصاص یافت. پس از تصمیم‌گیری برای ساخت بنایی برای موزه آستان قدس رضوی، نقشه آن را آندره گدار ترسیم نمود و در سال ۱۳۱۶ سنگ بنای آن با حضور مسئولین و مدیران وقت گذاشته شد.
موزه وقف
سنت وقف از سنن کهن اسلامی است که بین ایرانیان نیز جایگاه والایی دارد. هر ساله خیرین بسیاری، املاک، مستغلات، اشیا و مبالغی را برای انجام امور خیر و یا تامین هزینه مراسمی و بیشتر برای گرداندن جایی، وقف میکنند. اداره اوقاف مشهد برای اینکه این امر خیر را به مردم معرفی کند و به گونه‌ای از خیرینی که در طی سالیان دراز اموال خود را وقف نیکوکاری کرده‌اند، تشکر کند، موزه وقف مشهد را بنا نهاد. این موزه در سال ۱۳۹۷ با زیربنای ۶۲۰ متری خود، با به نمایش گذاشتن ۳۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی وقف شده، شروع به کار کرد.موزه وقف مشهد دارای بخش‌هایی مانند ۹ غرفه برای به نمایش گذاشتن اشیا، بخشی برای معرفی فرصت سرمایه‌گذاری وقف و کتابخانه و مرکز اسناد اوقاف است. از جمله اشیایی که در این موزه نگهداری می‌شوند می‌توان از سندهای کاغذی وقف، وقف‌نامه‌های سنگی متعلق به عصر ایلخانی، صفوی و قاجار، شمعدان‌هایی متعلق به دوره صفویان، ابزار پخت‌وپز و وسائل تعزیه‌خوانی وقف مراسم‌ها و مساجد نام برد. همچنین نسخه‌های قرآن قدیمی و طلاکوب، لوستر، زیورآلات بانوان و … از موارد دیگریست که می‌توان به آن اشاره کرد. بیشتر اشیا از قوچان، گناباد و سبزوار جمع‌آوری شده‌اند و روند جمع‌آوری اشیا همچنان ادامه دارد.
موزه علوم و تاریخ طبیعی
موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد در سال ۱۳۷۵ به همت مرکز تربیت معلم شهید بهشتی تشکیل و در سال ۱۳۷۷ زیر نظر اداره کل آموزش و پرورش خراسان رسماً افتتاح شد. فضای داخلی موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد در دو طبقه با ۴ سالن و ۲۴ غرفه ارائه کننده اشیاء موزه در ۶ بخش است. شش بخش مختلف موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد عبارتند از:
۱. فیزیک،
۲. حیات وحش،
۳. زمین شناسی،
۴. جغرافیا،
۵. زیست شناسی و
۶. دفاع مقدس.
پارک موزه علوم زمین
موزه علوم زمین مشهد یکی از بهترین موزه‌های مشهد که با هدف شناساندن پدیده‌های طبیعی به عموم جامعه ایجاد شده‌است. مشهد به عنوان یکی از کلان شهرهای ایران همه ساله میزبانی مسافرین و گردشگرین زیادی از جمله مسافران تورمشهد از اصفهان است. گردشگرانی که با علایق و سلایق متفاوتی به این شهر سفر میکنند. از این رو وجود خدمات، تفریحی، گردشگری، رفاهی و… از مسائل ویژه و پراهمیت در این شهر است. وجود مکان‌های علمی نیز می‌تواند یکی از مسائل مهم باشد که موزه علوم زمین مشهد است که برای علاقه‌مندان به زمین‌شناسان و محیط زیست بسیار مناسب است و همچنین برای جوانان و نوجوانان بسیار می‌تواند سرگرم کننده و آموزشی باشد. البته این موزه در کنار فضای علمی، با داشتن یک فضای سرسبز و شاد تبدیل به یک مکان مفرح برای گذراندن اوقات فراغت شده‌است.
کاروانسرای شاه عباسی
کاروانسرای شاه عباسی عباس‌آباد، در ۷۵ کیلومتری شرق میامی و در کیلومتر ۱۳۵ جاده شاهرود – مشهد و در مرکز روستای عباس‌آباد واقع شده است. این کاروانسرا مربوط به دوره صفویه است و در دوره قاجار مرمت اساسی شده است. این اثر در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۶۶ با شماره ثبت ۱۷۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
کاروانسرای باباقدرت
کاروانسرای باباقدرت مربوط به دوره قاجار است و در مشهد، بلوار ۱۷ شهریور، خیابان صدر واقع شده. کاروانسرای بابا قدرت در طول عمر خود شاهد اتفاق‌های عجیب و غریبی بوده که فعالیت‌های متعددی در آن رخ داده و تا به امروز که تبدیل به یک مجتمع گردشگری و چندمنظوره جذاب برای گردشگران شده است. در واقع آخرین وارث کاروانسرای باباقدرت شخصی به نام اسحاق‌خان قرائی بود و پس از او وارث دیگری برای تصاحب‌کردن این بنای فاخر وجود نداشت. پس از مرگ اسحاق‌خان قرائی که گفته می‌شود فرماندار وقت مشهد در زمان قاجار بود، دولت وقت، آنجا را تصاحب کرده و تحت اختیار خودش قرار داد. کاروانسرای باباقدرت سرانجام در سال ۱۳۸۰ و با شماره ثبت ۴۰۳۱ در فهرست آثار ملی کشورمان قرار گرفت. اما تا آن زمان این مکان همچنان بلااستفاده بود تا اینکه در سال ۱۳۸۵ دستور بازسازی و مرمت این بنای فاخر توسط دولت وقت صادر گردید. اما از آنجایی که چنین بنای بزرگ و بسیار ارزشمندی نیاز به زمان و انرژی بالایی برای چنین روند طولانی‌مدتی داشت، در طی ۴ سال تلاشِ پی‌درپیِ متخصصان و مرمت‌گران درجه یک کشورمان به اتمام رسید. سرانجام در سال ۱۳۸۹ کاروانسرای باباقدرت تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی کشور افتتاح گردیده و مورد استفاده عموم مردم قرار گرفت.
کاروانسرای فخرداوود
رباط فخرداود مربوط به سدۀ ۹ ه.ق. مرمت دوره قاجار است و در شهرستان مشهد، روستای فخرداوود واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸شهریور۱۳۷۷ با شمارهی ثبت ۲۱۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این کاروانسرای با گستردگی ۸۵۳ متر مربع از نوع کاروانسراهای کوهستانی است که ویژگی منحصربهفرد آن در بخش بالایی، شاه‌نشین‌ها و اتاق‌های ضلع جنوبی قرار دارند. نمای بیرونی کاروانسرا علاوه بر دیوار اصلی دارای برج‌های دیده بانی است. در لوحی که در قسمتی از داخل این رباط نصب شده آمده است: «فخرداوود، منزلی بر کناره شاهراه نیشابور به توس (جاده ابریشم) و بعد از منزل قدمگاه قرار داشته‌است. منزل فخرداوود در حدود یکصد سال پیش قلعه‌ای مستحکم با صد خانوار جمعیت بود و مهمترین بنای فخرداوود کاروانسرای سرپوشیدهای بود که از بناهای دوره تیموری است؛ در دوره صفویه مرمت شده و در دوره قاجاریه تا سال ۱۳۰۲ هجری قمری دوبار به وسیله محمد ولی میرزا پسر فتحعلی شاه و امیرنظام الدوله تعمیر شده‌است. در ادامه این لوح برنزی چنین آمده است: «حرکت سریع وسائط نقلیه موتوری، تأسیسات رفاهی کناره راه‌های کاروان رو از جمله کاروانسراها را که روزگاری درشمار مهمترین ابنیه عام‌المنفعه بوده‌اند، از اهمیت عاری کرد |
کاروانسرای علاقبند
مجموعه این رباط در زمینی به وسعت ۲۵۰۰ مترمربع در ۴۰ کیلومتری جاده مشهد – نیشابور در روستای بزوشک واقع شده‌است. این رباط که به علاقبند معروف است از جاهای دیدنی مشهد است که متعلق به دورۀ تیموری، صفوی و قاجار است. ساختار معماری این بنا مشتمل بر سه کاروانسرای متصل به هم و دو حوض انبار است. بنابر قراین موجود و شواهد معماری این رباط بر روی بقایایی کهن‌تر ایجاد شده، به نحوی که ابتدا ساختمانی سرپوشیده بوده و در دوره بعدی کاروانسرای دیگری به همان سبک به آن الحاق شده‌است. با گذشت زمان در محدوده‌ی فضای مجاور این دو کاروانسرا دو ایوان متقارن با ایوان‌های ورودی بناهای سرپوشیده ایجاد و اطاق‌ها و غرفه‌ها و نمازخانه‌‌ای در طرفین ایوان‌‌ها شکل گرفته و به این ترتیب مجموعه واحدی به وجود آمده است.
کاروانسرای سنگ بست
|
بنابر نوشته مورخین و سفرنامه نویسان قرون میانه اسلامی، سنگ بست محل عبور کاروان‌های بازرگانی بوده‌است. مال‌التجاره‌های زیادی از شهرها و سرزمین‌های مختلف چون بغداد، ری و نیشابور آورده شده، پس از عبور از سنگ بست به سرخس رفته و از آنجا به مرو، بخارا، سمرقند و هرات می‌رفتند؛ و در نهایت از آن جا به ترکستان و چین عازم می‌شدند. رباط سنگ بست در شهرستان فریمان استان خراسان رضوی قرار دارد و تاریخ ساخت آن را به دوران تیموریان نسبت می‌دهند. این رباط در مسیر اصلی جاده ابریشم و تلاقی پنج راه مرو – نیشابور، قهستان، هرات و توس به عنوان کهن‌ترین بنای دوره اسلامی دارای اهمیت تجاری و نظامی بوده‌است. بر اساس متون تاریخی رباط یا کارونسرای سنگ بست را ارسلان جاذب والی توس در زمان سلطان محمود غزنوی ساخته و در همان رباط مدفون گردید. این کاروانسرا به خاطر قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار بود. حمدالله مستوفی جغرافی‌دان قرن هشتم ه.ق. از سنگ بست و رباط آن یاد کرده است، که امکانات و خدمات خوبی را به مسافران ارائه می‌داد. با توجه به نوشته مورخین و سیاحان قرون میانه مبنی بر ساخت رباطی در سنگ بست توسط ارسلان جاذب؛ همچنین وجود تشابهاتی در نوع پلان بنا با رباط‌های قرون چهارم و پنجم ه.ق. در خراسان، تاریخ اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم ه.ق. را برای ساخت این رباط می‌توان در نظر گرفت. با استناد به متون، تاریخ افول این رباط در قرن هفتم ه.ق. و تاریخ متروک شدن آن در قرن هشتم ه.ق. بوده است. این اثر در تاریخ ۱۷مرداد۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۰۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت شده‌است. |
کاروانسرای طرق
رباط طرق در بخش احمدآباد شهرستان مشهد است. رباط طرق شامل دو کاروانسرا متعلق به عهد صفویه و قاجار میباشد. رباط طرق دارای دو حیاط است که حیاط انتهایی مربوط به دوران صفوی به صورت تابستانی مورد استفاده قرار گرفته و طبق کتیبه موجود، در سال ۱۰۸۲ هجری قمری، بانی آن محمد تقی کرمانی معرفی گردیده است. بنای قاجاری توسط اسکندر بیک فراش باشی، از حکمرانان قاجار و از بقایای مصالح کاروانسرای شاه عباسی به شکل کاروانسرای تابستانی ساخته شد. اهمیت این رباط از آن جهت است که به عنوان آخرین منزل در راه نیشابور به مشهد قرار داشته و محل وداع و استقبال محسوب می‌شده است.بنا بر متون تاریخی ناحیه طرق، منزلگاهی مهم در راه مواصلاتی نیشابور مرو و توس به شمار می‌آمد و کاروان‌هایی که قصد شاهراه اعظم خراسان (جاده ابریشم) را داشته‌اند، از این مسیر تردد می‌نمودند. برای کاروان‌های زائر نیز آخرین منزل قبل از ورود به مشهد الرضا بوده است. همچنین طرق در سال ۱۲۹۸ (ه.ق) دارای دو کاروانسرا متعلق به دوره صفویه بوده که کاروانسرای ساخته شده در زمان شاه عباس صفوی به دلیل تخریب، به دستور ناصرالدین شاه قاجار برچیده شد و از مصالح آن کاروانسرایی تابستانی بنیان گردید. در حال حاضر از کاروانسرای شاه عباسی اثری بر جای نمانده و تنها کاروانسرای شاه سلیمان صفوی سالم است. بخش قاجاری بنا دارای یک ردیف غرفه تابستانی در اضلاع شمالی- جنوبی و شرقی است و بیرون از کاروانسرای شاه سلیمان در ضلع غربی رباط نیز آب انبار و حمام قدیمی متعلق به دوره صفویه دیده می‌شود.
رباط ماهی
رباط ماهی مربوط به اواخردوره غزنویان است و در شهرستان مشهد، بخش رضویه، ۳ کیلومتری شمال پاسگاه اسماعیل‌آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۶ بهمن ۱۳۵۴ با شمارهی ثبت ۱۲۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده حدود ۹۷۰ سال قدمت دارد، رباط ماهی است که در ۶ کیلومتری شرق مشهد قرار دارد. این بنا متعلق به دوره غزنوی – سلجوقی است، سازنده این بنا ابوالحسن محمد بن حسن ماه مردی نیکوکار از سران سامانیان بود ابن حوقل از او یاد کرده همچنین این رباط که در نزدیکی روستای چاهه است همان رباط است که دختر فردوسی صله پدرش را صرف تعمیر این رباط و پلی بر کشف رود کرد – هم‌اکنون خرابه‌های ان در کنار جاده مشهد – سرخس در مسیر توس به سرخس و در کنار کشف رود دیده می‌شود. در میان عوام معروف است که این رباط را همشیره گوهرشاد، آغابیگم که معروف به ماهی بوده‌است ساخته و به اسم او نسبت یافته‌است است. |
رباط خاکستری
رباط خاکستری یک اثر تاریخی مربوط به دوره سلجوقیان-دوره صفوی است و در ۱۷ کیلومتری جنوب شهر مشهد واقع شده و این اثر در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شمارهی ثبت ۵۹۰۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این اثر تاریخی در زمان خود محل اسکان و استراحت مسافران و کاروانیان در مسیر شاهراه هرات، توس و نیشابور بوده‌است. از خصوصیات ظاهری این بنا که نخستین استراحتگاه زائران پیاده در ورودی شهر مشهد است، به سه فضای سرپوشیده و ۶ گنبد کروی شکل می‌توان اشاره کرد و همچنین در اطراف این تالار نیز غرفه‌هایی با طاق جناغی برای استراحت مسافران تعبیه شده‌است. |
چهارچشمه
محله چهارچشمه یکی از مناطقی از شهر مشهد است که در قدیم روستایی با این نام بوده است. نام این محله از روستایی که قدیم در این منطقه بوده است گرفته شده است. این منطقه که مشرف به کوه است و از جمله نقاط مرتفعتر شهر مشهد است در منطقه جنوب غرب مشهد واقع شده است و کوههای موجود در این منطقه و و مرتفع بودن شرایط سردی در زمستان برای این منطقه نسبت به سایر نقاط شهر پدید آورده است. این منطقه با یکی از پر رفت و آمدترین بولوارهای شهر مشهد یعنی بولوار پیروزی و هچنین بزرگراه وکیل آباد با سایر نقاط شهر در ارتباط است . در این محله و به خصوص در مناطق شمالی با توجه به طبیعت زیبا و ساخت و سازهای جدید با اشکال مختلف صحنه‌ای زیبا از تقابل طبیعت و ساختمانها را نشان می‌دهد. مردم در این منطقه می‌توانند نیازهای خود را از طریق بازار روزهای موجود در منطقه فراهم کنند. همچنین مجتمع فرهنگی و مجموعه سینماهای پیروزی نیز به عنوان یکی از مناطق رفاهی این منطقه است. |
حوزه علمیه مشهد
حوزه علمیه خراسان یا حوزه علمیه مشهد از مدارس و کانون‌های شیعی است که در نهضت علمی امامیه، نقش مهمی ایفا کرده‌است. حوزه مشهد امروزه از حوزه‌های بزرگ شیعه به‌شمار می‌رود و شمار بسیاری از طلاب علوم دینی در آن مشغول به تحصیل‌اند. دوره‌های مقدمات، ادبیات و سطوح عالی این مرکز علمی و فرهنگی از شهرت برخوردار است. |
ته‌پل محله
موقعیت جغرافیایی از نظر موقعیت جغرافیایی خیابان نوغان منطبق بر ته‌پل محله و این نام قسمتی از همان منطقه قدیمی است. نوغان از کنار حرم شروع می‌شود بهصورت یک خط منحنی با انحنای کم از شمال شرقی حرم بهطرف شمال غربی حرم انحنا پیدا می‌کرد و چون بخشی از این منطقه نوغان که در اواخر عهد قاجاریه به قسمت انتهای نوغان را در شمال غربی حرم تشکیل می‌داد و پلی هم در آنجا بود به این دلیل به آن محله ته‌پل محله می‌گویند.بعدها با گسترش مشهد این قسمت گسترش یافت و ته‌پل‌محله در قسمت وسط بخش غربی نوغان قرار گرفت و اکنون بعد از ایجاد میدان طبرسی نام قدیمی تپل‌محله همچنان بر بخش میانی نوغان اطلاق می‌شود. تاریخچه این محله جزء یکی از محلات قدیمی نوغان است و شواهد تاریخی حاکی از آن است که مشهد در اوایل عهد پهلوی هنوز ساختار قدیمی خود را داشته، تا آنکه در سال ۱۰-۱۳۰۷ با احداث خیابان موورد (فلکه حرم) در اطراف حرم خیابانی به نام طبرسی در محله قدیمی نوغان به وجود آمد و احتمالاً از همین زمان با احداث خیابان طبرسی در حد فاصل حرم و میدان طبرسی نوغان به دو قسمت شرقی و غربی مجزا شده به گونه‌ای که کوچه گنبدخشتی و چهارسوق و کوچه‌های اطراف آن از جمله کوچه بی‌آب مسگرها، کوچه مسجد کشمیری‌ها، قبرستان میر و راسته حمام حاج نوروز در بخش شرقی نوغان و تپ‌المحله و کوچه حمام حاج رستم و کوچه گلشن و دروازه نوغان در قسمت غربی آن واقع شده است. |
محله عیدگاه
محله عیدگاه مشهد در منطقه ثامن مشهد قرار گرفته است. این محله یکی از محله‌های قدیمی شهر مشهد به حساب می‌آید که در ضلع جنوب شرقی حرم قرار گرفته است. شناخته‌ترین بخش محله عیدگاه مشهد، بازار رضا این شهر است. بازار رضا یکی از قدیمی‌ترین بازارهای شهر مشهد محسوب می‌شود که در سال ۱۳۵۵ توسط مهندس داریوش بوربور طراحی و طی یازده ماه ساخته شد که امروزه نیز فعالیت این بازار ادامه دارد. افت شهری منطقه عیدگاه مشهد قدیمی و تاریخی مه حساب می‌آید. معمولاً کوچه‌های این محله زیبا به واسطه نزدیکی به حرم و قرار گیری بازار رضا در آن بسیار شلوغ است و بافت جمعیتی آن با توجه به زائر پذیری محله متراکم است. نزدیکی به حرم مطهر رضوی عاملی جذاب برای انتخاب این محله به عنوان محل سکونت و کار میباشد. |
باغ خونی
مجموعه باغ خونی مربوط به دوره قاجار و در مشهد در ضلع شمال شرقی میدان بسیج (در محدوده خیابان عنصری) واقع است. این اثر در تاریخ ۲۵اسفند۱۳۷۹ با شمارهی ثبت ۳۲۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در اوایل قاجاریه، در بخش جنوبی خارج از حصارهای شهر مشهد نمادی از باغ ایرانی با وسعت ۵۶ هزار متر مربع ساخته شد که به باغ خونی یا به واسطه وجود چشمهای در آن به باغ چشمه (خانی= چشمه) موسوم گشت. این باغ دارای سه عمارت مستقل بوده که دو ساختمان آن تخریب شده است. باغ خونی در دوره قاجار از آن بانک استقراضی شد که مالکیت روسی داشت. پس از انقلاب اکتبر و تغییر نظام در روسیه، ایران و شوروی در ۲۶فوریه۱۹۲۱ عهدنامه مودت بستند که طبق آن همه دارایی بانک استقراضی، از جمله باغ خونی به دولت ایران واگذار شد، با این شرط که یکی از خانه‌های این باغ به کنسول‌گری شوروی در مشهد داده شود. |
محله بالاخیابان
در چهار سوی حرم علی بن موسی الرضا علیه السلام، چهار خیابان با نام‌های طبرسی (شمال)، امام رضا (جنوب)، نواب صفوی (شرق) و شیرازی (غرب) وجود دارد که با توجه به این که خیابان شیرازی در سمت بالا سر حضرت قرار دارد، مردم محلی به این خیابان و محله‌های پیرامونش بالاخیابان می‌گویند.اثر تاریخی آرامگاه نادرشاه در بالاخیابان و در چهارراه شهدا قرار دارد. در انتهای این خیابان میدان شهدا قرار دارد که محل قرارگیری شهرداری مشهد و ساختمان‌های وابسته است.
سیدی
سیدی که از محلات منطقه هفت شهرداری مشهد و در ناحیه سه آن است این محله در ضلع شمالی بزرگراه شهید کلانتری قرار داشته و محصور بین خیابان کوشش جنوبی و ۳۵متری اول سیدی و خیابان خلج است. در ابتدای خیابان خلج در تقاطع صبا غربی و خیابان خلج وقتی وارد خیابان خلج به سمت پارک شادی می‌شویم مقابل گاراژ شاهین سمت راست مقبره مرحوم سیدمحمود سیدی فرزند بزرگ سیدمحمد سیدی از شهروندان خدمتگزار مشهد، در جوار بوستان شادی واقع در ابتدای خلج میباشد. این مقبره در زمینی به مساحت بیش از ۳۰۰۰ مترمربع قرار دارد که قبور دیگر اعضا خانواده سیدی را نیز در خود جای داده است. سیدی در حدود دهه ۳۰ بیابان برهوتی بود که از هیچ طرفش به شهر نمی‌رسید، تا اینکه شخصی به نام «سیدمحمود سیدی» در این منطقه چاه آبی حفر کرد. وجود آب در این منطقه، افراد زیادی را برای ایجاد باغ و زمین‌های کشاورزی گردهم می‌آورد و کم‌کم آبادانی این قسمت از شهر رقم می‌خورد. سیدی در کار خرید و فروش زمین و ساختن شهرک بود. شیوه کار او به این صورت بود که زمینی خریده و با ایجاد چاه و استخر، آنجا را آباد می‌کرد. بیشتر افراد، سیدی را بعد از آمدن به محله‌ای که به نامش معروف شده می‌شناسند، در‌صورتی‌که او قبل از آمدن به اینجا، ابتدا چاه آبی در قاسم‌آباد و بعد در امامیه، حفر و آن دو منطقه را آباد می‌کند. سیدی که بعد از خرید زمین‌های منطقه در قلعه خلج زندگی می‌کرد، حدود ۲۰سال پیش از انقلاب در این محله بی‌آب و علف، چاهی حفر کرد و استخری راه انداخت و درخت‌های زیادی کاشت و باغی هم برای خودش درست کرد و به قول قدیمی‌های این محله، دکان و دستگاهی برای خودش راه انداخت. این استخر اکنون تبدیل به گاراژ شده است. مقبره مرحوم سیدمحمود سیدی فرزند بزرگ سیدمحمد سیدی از شهروندان خدمتگزار مشهد، در جوار بوستان شادی واقع در ابتدای خلج است. این مقبره در زمینی به مساحت بیش از ۳۰۰۰ مترمربع قرار دارد که قبور دیگر اعضاء خانواده سیدی را نیز در خود جای داده است. |
احمدآباد
احمدآباد خیابان و محله‌ای بین میدان تقی‌آباد (شریعتی)، کوهسنگی و ملک‌آباد مشهد است. این محله در تقسیم‌بندی شهری شهر مشهد در منطقه یک قرار دارد و یکی از خیابانهای فاخر مشهد است.خط یک متروی مشهد از این خیابان عبور می‌کند و خط دو مترو نیز در این خیابان ایستگاه دارد (ایستگاه متروی شریعتی. وسعت این منطقه ۱۶۱۱ هکتار و جمعیت ساکن در آن بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۰ شمسی، ۱۸۰ هزار نفر است. برخی از خیابانهای محله احمدآباد مشهد عبارتند از: راهنمایی، ابوذر غفاری، رضا، طالقانی، ناصر خسرو، ملاصدرا، عدالت، محتشمی، پرستار، پاستور، قائم، بهشت، عارف، بخارایی و کلاهدوز. بیشترین تراکم مطب پزشکان مشهد در محله احمدآباد است. هتل همای شماره یک مشهد (هتل هایت سابق) واقع در میدان احمدآباد، اول بلوار کلاهدوز به عنوان مرکز این منطقه شناخته می‌شود. همچنین در انتهای این محله که به ملک‌آباد منتهی می‌شود می‌توان به باغ تاریخی و مهم ملک‌آباد اشاره کرد. خیابان احمد آباد که در قدیم به نام روستای احمد آباد مشهور بود جزو دارایی‌های رضا رئیس‌التجار و برادرش بود. |
سمزقند
عبادی۷۰ کوچه شهید حسین نیلیایی که قدیمی‌های محله به نام کوچه قلعه سمزقند آن را می‌شناسند، معبری با قدمت بیش از یک قرن است. به گفته موسپیدهای کوچه، قلعه متعلق به شخصی به نام حاجی کیهانی بوده‌است. جوی آب روان، درختان توت و نارون این باغ هنوز در خاطر بزرگان محله باقی مانده است. مجالس مردانه در عروسی‌ها و ولیمه‌‌دادن‌ها در کوچه و زیر درختان سرسبز، از خاطرات خوش به یاد ماندنی آن قلعه در خاطرات مردان است. خانواده تک شهید این محله سال‌هاست که از کوچه رفته‌اند. مسجد امام حسن مجتبی (ع) از سه سال پیش در حال بازسازی است. مسجدی که بیش از یک قرن قبل خانه خشتی کوچکی بوده است.
محله پاچنار
این محله که هنوز حمام آن به نام پاچنار (یا در لهجه مشهد حموم پاچنار) باقی مانده‌است، شاید به مناسبت داشتن چنار یا چنارهای بلند و بزرگ به این اسم خوانده می‌شد. همانطور که می‌دانید مشهد چنارهای عالی و زیبایی داشت که کم نظیر یا حتی بی‌نظیر بودند و در بعضی از آنها چنارهای بالاخیابان ضرب المثل شده بود و عمر چندصدساله داشتند. البته محله پاچنار در شمال مشهد و محاذی خیابان علیا است.
قلعه آبکوه
به عقیده بومی‌های قدیمی این محدوده، ازآنجاکه در روزگاران گذشته و هنگام بارندگی، آب‌های سطحی کوههای سمت جنوب و شرق، ابتدا به روستا سرازیر می‌شده و این محله، نخستین روستای مسیر آب‌ها بوده است، آن را آبکوه نامیده‌اند.بیشتر آنان کشاورزان زمین‌های آستانه بوده‌اند، اما پیشه‌هایی مانند آهنگری، سلمانی، نجاری، حلبی‌سازی و کندومالی هم در محله یافت می‌شده است.قلعه آبکوه دارای چهار برج نگهبانی بوده است که همه طی سال‌ها تخریب شده‌اند اما عکسی وجود دارد که نشان می‌دهد دیوار یکی از این چهار برج‌ها تا هنوز در یکی از خانه‌های قدیمی محله آبکوه به یادگار مانده و می‌توان آن را به‌عنوان سندی تاریخی و هویتی از این محله و قدمت آن احیا و ثبت کرد.آبکوه در گذشته، صاحب یک حمام قدیمی بسیار بزرگ بوده است که در ساخت‌وسازهای دهه‌های گذشته روی آن کاملا پوشیده می‌شود اما اهالی معتقدند حمام سالم است و می‌توان بخش‌هایی از آن را بیرون کشید. این را هم به حکم گودبرداری‌هایی می‌گویند که اواخر دهه۹۰ در محله انجام شده و حین آن، بخشی از این حمام نمایان شده است.نام یکی از قنات‌های قدیمی محل است که به گفته اهالی دارای چهل زینه (پله) بوده است و مردم برای تأمین آب مصرفی روزانه از آن استفاده می‌کرده‌اند. این مکان حدود ۱۰۰سال پیش تخریب و روی آن در ساخت و سازهای شهری پوشیده می‌شود. گویا چهل‌زینه تقریبا در قلعه قدیمی آبکوه، جایی حوالی خیابان دستغیب۲۷ فعلی و نزدیک مسجد حسینی، قرار داشته است.
سرای عزیزالله‌اف
سرای عزیزالله اف از بناهای تاریخی مشهد می باشد که در سال ۱۳۰۷ به دستور حاج غلام حسین مشهدی ساخته شده است. این بنا به عنوان تجارتخانه و محلی برای صادرات محصولات مختلف ساخته شد.معماری آن: ساخت این بنا که در سه طبقه می باشد از مصالحی مانند آجر، گچ و ملات می باشد. این سرا از حجره هایی ساخته شده است که امروزه در آن لوازم مختلفی از قبیل: پوشاک، لوازم صوتی و… به فروش می رسد.این بنا هم اکنون یکی به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. گردشگران مشهد می توانند از این بنای زیبا دیدن کنند. سرای قدیمی در سال ١٣٨١ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۴٠٣٠ به ثبت آثار ملی درآمده است.سرای قدیمی عزیز الله اف پیش از این در حاشیه جنوبی شهر مشهد و در محدوده محله عیدگاه واقع بوده اما امروزه در مرکز شهر مشهد و در گذر عباسقلی خان قرار دارد.سرای مزبور در سال ۱۳۴۷ قمری توسط حاج غلامحسین مشهدی به عنوان تجارتخانه و محلی برای صادرات محصولات مختلف بنیان گردید و تا مدت ها بنایی بسیار ممتاز و پر رونق بود.سرا در سه طبقه و متشکل از حجره های یک حیاط مرکزی بزرگ و حیاط فرعی کوچکتر در بخش شرقی ایجاد شده و در حال حاضر نیز بازار خرید و فروش کالای روزمره مردم مشهد و زائرین است
گرمابه اسلام
یهودی‌ها بناهای زیادی را در کوچه پس‌کوچه‌های محله عیدگاه که ساکن آن بودند، احداث کردند که امروزه به بناهای تاریخی تبدیل شده‌اند و هویت یک دوره از تاریخ مشهد را به‌دوش می‌کشند. یکی از این بناها حمام است. حمامی که به‌گفته قدیمی‌های محله حمامی با معماری خاص بوده است و تا زمانی که درهای محله جدیدها به‌سوی مردم مشهدی باز نشده بود، فقط یهودی‌ها حق استفاده از آن را داشتند.ساختمان‌هایی که امروزه به بناهای تاریخی تبدیل شده‌اند و هویت یک دوره از تاریخ مشهد را به‌دوش می‌کشند. درباره جدیدها یا همان یهودی‌های مسلمان شده واقعه «الله داد» صحبت می‌کنیم.اجداد این افراد بعد از ورودشان به مشهد و قبول نشدنشان از سمت مشهدی‌های باایمان، در محله زردتشتی‌ها که آن زمان خارج از شهر و کنار باغات بود، زمین‌هایی را خریداری میکنند و ساکن می‌شوند. به‌مرور زمان چادرهایشان به خانه تبدیل می‌شود و بساط‌های دست‌فروشی‌شان به مکانی برای دادوستد منتقل می‌شود.کم‌کم این محله شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد، حمام و کنیسه‌های خانگی بنابه رسم و معماری یهودیان ساخته می‌شود و به محله جهودها یا جدیدها معروف می‌شود. یکی از حمام‌های قدیمی که تاجری یهودی در دوره قاجار بنایش می‌کند، «حمام اسلام» است. حمامی که به‌گفته قدیمی‌های محله حمامی با معماری خاص بوده است و تا زمانی که درهای محله جدیدها به‌سوی مردم مشهدی باز نشده بود، فقط یهودی‌ها حق استفاده از آن را داشتند. حمام اسلام که هنوز دایر است و به‌وسیله زائران و مجاوران استفاده می‌شود، با وجود قدمت و معماری خاص ثبت میراث نشده است و وضعیت مناسبی ندارد. |
کهن دژ تابران
کهن دژ تابران توس در ولایت توس که در قرون پیشین به منطقه‌ای در میان دو رشته کوه بینالود در جنوب و هزار مسجد در شمال اطلاق می‌شده است واقع شده است. این ولایت مشتمل بر چهار شهر تابران، رادکان، نوغان و تروغبذ بوده و تابران که اکنون به توس مشهور است در قرن ۴ هجری قمری بزرگترین شهر منطقه محسوب می شده‌است.حصار کهن دژ تابران توس در نزدیکی مشهد قرار دارد. در زمان گذشته دژ تابران توس دارای ۹ دروازه و ۱۰۶ برج بوده است و امروزه تنها ۴ دروازه باقی مانده و قابل تشخیص است. دژ تابران توس حدود ۶ کیلومتر در اطراف شهر تابران قدیم (در محل توس فعلی) کشیده شده و در ۲۴ کیلومتری شهر مشهد قرار دارد.ارگ تاریخی کهن دژ با قدمتی که به سه دوره تاریخی و سلجوقی و سامانی و تیموری برمی گردد از گذر چشمهای گردشگران مغفول مانده است و عمارت و خانه تاریخی چهاربرج که کلنل تقی خان پسیان در دوره ای در آن اقامت داشته که اکنون در مرحله باز سازی است و موزه تاریخی طابران توس که بسیاری از گنجینه های ارزشمند بر درو دیوار آن، جای گرفته اند و در آن برای بازدید علاقمندان و گردشگران برروی عموم مردم باز است.در گذشته کهن دژ در بر گیرنده مجموعه ای از بناهای دیوانی و مسکونی بوده که حکمران و امرای شهر در آن مکان مستقر می شدند. کهن دژ تابران در فاصله ۲۵۰ متری باروی شهر قرار دارد و پیرامون آن را خندقی به طول ۱۰۵۰ متر و پهنای ۱۵ متر احاطه کرده است. ورودی این کهن دژ که شامل برج وبارو، خندق و استحکامات دفاعی بوده است بقایای معماری مربوط به دوره سامانیان تا صفویه را شامل می گردد. بر اساس کاوش های باستان شناسی در محدوده کهن دژ آثاری ارزشمند از قبیل بنای مدور آجری، مسجد و حمام نیز شناسایی شده است.
رباط و موزه ویرانی
موزه مردم شناسی ویرانی مشهد که به رباط ویرانی هم شهرت دارد از سال ۱۳۷۷ به بعد در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته که آن را مستقیما تحت حفاظت و نظارت دولت قرار می دهد. در سال ۱۳۸۵ این رباط یا کاروانسرا به موزه تبدیل می شود و فعالیت آن دوباره شروع می گردد.این مجموعه که در حال حاضر به شکل موزه به فعالیت خود ادامه می دهد در ابتدا یک کاروانسرای بین راهی یا رباط بوده است. دلیل اینکه به آن کاروانسرا یا رباط ویرانی می گویند، قرارگیری در روستایی با همین نام است. طبق عقیده مورخین و شواهد به دست آمده، تاریخ پیدایش این کاروانسرا بیش از چند صد سال است. بنابراین باید پیدایش و ساخت رباط ویرانی مشهد را به اواخر دوره تیموری یا اوایل دوره صفوی نسبت داد.
هتل تاریخی پارس
هتل تاریخی پارس در محله ده دی شهر مشهد و در خیابان امام خمینی واقع شده است. هتل پارس مشهد از هتل‌های قدیمی مشهد میباشد. این هتل در سال ۱۳۱۶ هجری توسط یک معمار روس به سبک هتل‌های غرب ساخته شده و تا امروز از مهمانان پذیرایی می‌کند. تزئینات نمای اضلاع جانبی هتل پارس مشهد آجرکاری و نقش برجسته‌های اجرا شده با خمیر آجر پخته ساخته شده است. فضای زیر زمین هتل پارس مشهد به چایخانه سنتی تبدیل شده است. در حال حاضر شاید بتوان هتل پارس مشهد را قدیمی ترین هتل فعال ایران دانست.پس از گذشت چندین سال، سردر این هتل دستخوش تغییر گشته و نوسازی شده است؛ در طبقه دوم این بنا، پنجره های چوبی قدیم را تغییر داده اند به پنجره های فلزی نوساز که دارای تزئینات نقش برجسته سفالی همراه طرح های دلنشین ایرانی دربردارنده نقش‌های گیاهی-حیوانی می باشد. ساختمان هتل دارای دودکش‌های ستونی و ناودان‌های فلزی می باشد و همچنین یکی از زیبایی‌های ساختمان هتل نمای کاملا قرینه آن می باشد.
سینما آسیا
سینما آسیا یکی از ده‌ها سینمای تاریخی مشهد که پنج دهه پیش کارش را با اکران فیلم «بزن بریم هالیوود» آغاز کرد؛ پیش از آنکه دستی کرکره آن را برای همیشه پایین بکشد، دوره شکوه سینما در مشهد را با صف‌های بلند تماشاگران، تجربه کرده استسینما آسیا تنها سینمایی بود که مخمل سورمه‌ای رنگی زده بود و قبل از نمایش فیلم این مخمل به آرامی کنار می‌رفت. جری لوییز و دین مارتین در فیلم بزن بریم هالیوود بازی می‌کردند. سینما آسیا یکی از میراث‌های معنوی شهر مشهد است. این سینما در ابتدا مالکیت خصوصی داشته و از سال١٣٧٠ هم سند آن به نام کمیته امداد امام خمینی(ره) ثبت شده است. در مجموع سینما آسیا یکی از مولفه‌های ماندگار در حافظه معنوی این شهر به شمار می‌آید که در محور تاریخی ارگ واقع شده است و پتانسیل حفظ و تقویت کاربری فرهنگی خود را دارد.با اجرای طرح‌های تثبیتی از پتانسیل سینما آسیای مشهد هم که سال‌هاست در یکی از فرعی‌های این محور، بدون استفاده مانده و فرسوده شده است برای امور فرهنگی بهره گرفته می‌شود و آن پس از بازسازی به پاتوق فرهنگی، موزه سینما، مرکز نمایش‌های آیینی یا سالنی برای اجرای نقالی، شاهنامه‌خوانی و … تبدیل می‌گردد.سینما آسیا در حال حاضر در فهرست آثار شناسایی شده و اولویت‌دار در محور ارگ برای ثبت ملی قرار گرفته و با توجه به آنکه ثبت آن در فهرست آثار ملی؛ به لحاظ مراحل اداری زمان‌بر است، اقدام به ثبت اضطراری آن شده تا لااقل از تخریب آن جلوگیری به عمل آید. |
مجموعه ابنیه تشکری
ابنیه تشکری در محله سرشور قدیم و در خیابان آخوند خراسانی(خاکی) کوچه آیت الله خامنه‌ای و نبش کوچه حمام برق قرار دارد .این ساختمان حدود ۱۰۰ متر آجری نمونه ای از مجموعه های عام المنفعه در مشهد است که شامل مسجد با نام (مسجد علی) ؛ آب انبار و چند دربند مغازه جهت مخارج و ترمیم این مجموعه است .این ساختمان در دو طبقه و مربوط به اواخر دوره قاجار یا اوایل دوره پهلوی است. در روبروی این مجموعه نیز چند دربند مغازه مربوط به مرحوم تشکری است که همگی وقف است و از لحاظ قدمت به همان دوره بر می‌گردد. متاسفانه به‌دلیل عدم ثبت میراث فرهنگی و بی توجهی مسئولین و متولیان وقف ؛ طبقه دوم مغازه‌ها و همچنین سقف مسجد تخریب شده است ولی به شالوده آسیبی نرسیده و قابل بازسازی برخی قسمت‌های تخریب شده میباشد .این مجموعه کم نظیر می تواند به‌عنوان یکی از ابنیه هویتی شهر مشهد و تدبیر فرهنگی واقفان این شهر محسوب گردد و در کنار آثار تاریخی همچون گرمابه سعدی به‌عنوان یک گذر تاریخی در نظر گرفتار شود.
قبرستان ارامنه
قبرستان ارامنه مشهد یکی از گورستان‌های قدیمی این شهر به شمار می‌رود. این قبرستان، با قدمتی بیش از صد سال، محل دفن مسیحیانی بوده که در شهر طوس و مشهد قدیم ساکن بوده‌اند. این گورستان در حال حاضر به‌نوعی در وسط شهر و در یکی از محلات پرجمعیت شهر قرار گرفته است؛ اما در گذشته دور این منطقه دور از شهر بود و به‌تدریج و با گسترش جغرافیایی شهر نه‌تنها در محدوده شهر، بلکه در نزدیکی هسته مرکز شهر واقع شده است. در این محل کلیسای مسیحیان هم قرار دارد که قدمت آن به هفتاد سال می‌رسد. محدوده زمین قبرستان ارامنه مشهد وسعتی معادل ۴۵۴۲ مترمربع و مساحت کلیسا یا مادور (نمازخانه) آن ۱۰۲ مترمربع است. طبق کتیبه سردر، مادور راهبه کاترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان دفن شده‌اند در سال ۱۹۴۷ میلادی بنا کرده‌اند.در این گورستان افرادی با فرق گوناگون دفن شده‌اند که می‌توان به ارتودکس‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگور و آشوری‌ها اشاره کرد. همچنین بخشی از قبور این گورستان متعلق به مهاجران لهستانی و گویای حقیقتی تلخ از برگ‌های تاریخ جنگ جهانی دوم است، زنان و کودکانی که در سال ۱۹۴۲ میلادی پس از رهایی از اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری به ایران پناه آوردند و متاسفانه تعدادی از این افراد به‌دلیل بیماری‌ها و ناتوانی و سختی‌های راه درگذشتند؛ در این آرامستان ۳۰ لهستانی مهاجر در بخشی ویژه مدفون هستند.
گورجای میلی مشهد
گورجای میلی مشهدی مربوط به دوره صفوی است و در مشهد، میدان شهید گمنام، بلوار کامیاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ با شمارهی ثبت ۱۰۱۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. |
مقبره سیدفخرالدین (قبر سبز)
مقبره یکى از اعقاب و ذرارى امام سجاد علیه السلام به نام سید فخرالدین، مشهور به قبر سبز، واقع در شمال حرم حضرت رضا علیه السلام از زمره قدیمى ترین مقابر ساداتِ شهر مشهد است. مقبره اصلاً در قبرستان قدیمى غسلگاه پیشین و قتلگاه بعدى قرار داشته و پس از تسطیح قبرستان قتلگاه و تبدیل بخشى از آن به «باغ رضوان» در ضلع شمالى این باغ واقع شده است. ضمن توسعه حریم حرم حضرت رضا علیه السلام در سال‌هاى پس از انقلاب اسلامى که باغ رضوان تخریب شده، مقبره سید فخرالدین باقى مانده و بناى جدیدى بر روى آن احداث گردیده، که اکنون در حاشیه بازارچه حاج آقاجان قرار دارد و زیارتگاه عموم زائرانى است که در آن حدود سکنى یا رفت و آمد دارند. مقبره سید فخرالدین سنگ قبر سبز رنگ اصیلى (به ابعاد تقریبى ۳ متر طول، ۷۰ سانتی‌متر عرض و ۴۰ سانتی‌متر ارتفاع) دارد که زمان درگذشت و نام و نسب وى تا حضرت سجاد علیه السلام بر روى آن حک شده است. بنابر متن سنگ قبر، نسب وى با هجده واسطه به امام زین العابدین علیه السلام می‌رسد و در سال ۶۷۱ قمرى درگذشته است. مقبره سید فخرالدین در زمان افشاریه به «مزار میر» هم شهرت داشته و محلى شناخته شده و محترم براى اهالى مشهد بوده است. بدین سبب علیشاه افشار (برادر زاده و جانشین نادرشاه) در زمان سلطنت کوتاه مدت خود ( ۱۱۶۰ ـ ۱۱۶۲ ق ) در جوار آن براى خویش مقبره اى معتبر ساخته و املاک مهمى را وقف بر نگهدارى بناى قبر خود کرده است. در وقف نامه مورخ ۱۱۶۱ قمرى علیشاه درباره محل قبر واقف آمده است: « مقبره رفیعه که واقع است در سر مزار میر ». گویا در زمان تألیف کتاب مطلع الشمس، اطلاعات مربوط به این مقبره با گنبد خشتى مخلوط شده و از قلم افتاده است؛ چون در معرفى فرد مدفون در گنبد خشتى که بنا بر سنگ قبر آن از نسل هجدهم امام موسى الکاظم علیه السلام است نوشته شده: نسبش با هجده واسطه به امام سجاد می‌رسد! قبر سبز یا مقبره سید فخرالدین توسط یکى از افراد محلى اما زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه یک مشهد اداره می‌شود و زیارت و بازدید از آن همه وقت مقدور است. |
میل اخنجان
میل اخنگان بنایی آجری است که در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال شهر مشهد مجاور روستایی به همین نام در کناره جاده توس به پاژ (زادگاه فردوسی) واقع شده‌است. طرح معماری میل به دوره تیموری و قرن نهم هجری منتسب میباشد.بنا بر روایات متون کهن در نزدیکی میل واقع در مدخل دره کارده در سده چهارم هجری نبردی خونین بین والیان و حکام قبلی خراسان و سلطان محمود غزنوی روی داده‌است.
اداره پست و تلگراف
اداره پست قدیمی مشهد را همه بی‌شک همان اداره پست خیابان امام‌خمینی(ره) مقابل بانک ملی مرکزی می‌دانند. ساختمانی که قدمت بنای آن به گواه سنگ‌نوشته بالای سر در ورودی‌اش به سال۱۳۳۸ هجری شمسی بر می‌گردد. البته ساختمان اداره پست در سال۱۳۷۸هجری شمسی به علت فرسایش زیاد با صرف ۴۰۰ میلیون ریال بازسازی و در تیرماه ۱۳۷۹ بهره‌برداری می‌شود.هنگامی که به‌دنبال تاریخچه‌ای از بنای قدیمی اداره پست هستیم در کتاب «شناسایی و معرفی اولین‌های شهر مشهد» می‌خوانیم: «اولین پست‌خانه مشهد در سال ۱۸۷۵م . (۱۲۵۳شمسی) تأسیس شده است.» زمانی که خبری از خیابان ارگ (خیابان امام خمینی(ره) فعلی) نبوده است. |
عمارت ارگ
خیابان ارگ نامش را از ارگ حکومتی مشهد که بیرون از حصار شهر قرار داشته به یادگار دارد. ارگ که در منابع قدیمی‌تر به صورت «ارک» هم نوشته شده، دارای معنی و مفهوم به نسبت مشخصی است. نویسنده «فرهنگ بزرگ سخن»، ارگ را قلعه‌ای کوچک در میان برج و باروی شهر یا در میان قلعه‌ای بزرگ‌تر توصیف می‌کند. دهخدا نیز، ارگ را قلعه کوچکی در میان قلعه‌ای بزرگ معنی کرده است. نخستین اشاره مکتوب درباره وجود سازهای به نام «ارگ» را هم می‌توان در شاهنامه حکیم توس دید. او در داستان شورش هفتواد از وجود سازهای سترگ می‌گوید که هفتواد آن را مقر حکومت خود قرار داده بوده، اما در جنگ با اردشیر بخش‌های عمده‌ای از آن نابود شد.ارگ حکومتی مشهد که این روزها دیگر نشانی از آن وجود ندارد، بنا به روایتی در اواخر دوران صفویه و در سال‌های اشغال اصفهان به دست محمود افغان (دوره حکومت شاه طهماسب) ساخته شده است.در روایت دیگری هم که از کتاب «مطلع‌الشمس» برداشت می‌شود، محمدحسن خان صنیع‌الدوله ملقب به اعتماد‌السلطنه یکی از رجال سیاسی عهد ناصرالدین‌شاه، آن را متعلق به دوران عباس‌میرزا می‌داند. |
هلال احمر
اداره‌ی هلال احمر؛ نام اداره‌ای تاریخی مربوط به دورهی پهلوی دوم است و در شهرستان مشهد، شهر مشهد، بلوار امام خمینی (ارگ)، روبروی کمیته‌ی امداد امام خمینی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهی ثبت ۱۳۳۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. |
گورستان تبادکان
قبرستان تبادکان مربوط به دوره تیموریان تا دوره قاجار است و در شهرستان مشهد، بخش مرکزی، دهستان تبادکان، ضلع غربی روستای تبادکان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۸۷ با شمارهی ثبت ۲۳۰۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. |
قبرستان گلشور
در گذشته تا قبل از مشروطیت و تاسیس بلدیه (شهرداری) هر محله‌ای برای خود دارای قبرستان بود که هر کدام از آنها در نقطه‌ای خاص از شهر قرار داشتند و به عنوان یکی از نشانه‌های آن منطقه در نزد مردم شناخته می‌شدند.اگرچه دفن اموات در «حرم»، «خواجه ربیع»، «خواجه اباصلت»، «قتلگاه» یا «رضوان» (مدفن فقیه سبزواری و فخر الدین)، «میرهوا»، «میر غوغان» (مدفن محمد تقی رضوی معروف به میر) و حتی منازل و تکایا نیز معمول بود.بعدها با تأسیس بلدیه دفن در قبرستان عمومی شهر به نام گورستان گلشور یا «گل ختمی» و اماکن مذهبی منحصر گردید.البته این قبرستان‌ها که در آن زمان در محلات حاشیه‌ای شهر وجود داشتند، پذیرای متوفیان گروه‌ها و قشرها گوناگون مردم بودند، به گونه‌ای که محلات بزرگ و اصلی خود یک قبرستان مجزا داشتند و اهالی محلات مختلف در نزدیک‌ترین قبرستان به محله خویش متوفی خود را دفن می‌کردند.همچنین در کنار این قبرستان‌ها، یک قبرستان عمومی نیز وجود داشت که به نام قبرستان گلشور شهرت داشت. قبرستان گلشور پیش از بهره‌برداری از آرامستان بهشت رضا (در سال ۱۳۵۵) قبرستان عمومی شهر مشهد بود.این قبرستان بین محله نوغان و خواجه ربیع در روستای «حسین‌آباد» در کوی طلاب قرار داشت که در آن زمان در محدوده خارج از شهر به حساب می‌آمد. بعدها با گسترش شهر مشهد این آرامستان اندک اندک به میانه شهر کشید و اکنون در انتهای خیابان شهید مفتح یا (سیمتری طلاب) قرار دارد. بعد از جایگزینی آرامستان بهشت رضا این قبرستان به تدریج متروکه شد.البته امروزه اگر بخواهید به محدوده این قبرستان قدم بگذارید، باید سراغ پارکی به نام «بوستان بهشت» را بگیرید، چرا که قبرستان دیروز، به فضای سبز امروز تبدیل گردیده است.
گنبد خشتی
گنبد خشتی مربوط به دوره صفویه است و در مشهد واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۴۵ با شمارهٔ ثبت ۶۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.مقبره امامزاده سید محمد از نوادگان موسی بن جعفر معروف به گنبد خشتی در شهر مشهد واقع شده‌است. این بنا در ابتدای خیابان طبرسی در کوچه‌ای به همین نام در مجاورت کوچه سیاه آب قرار دارد.این بنا مدفن امیرسلطان غیاث الدین محمد بن امر طاهرالموسی است که نسبت شریفش با هفده واسطه به حضرت موسی بن جعفر (ع) می‌رسد. گنبد این آرامگاه خشتی است و به همین سبب آن را گنبد خشتی می‌نامند. این بقعه از نظر معماری مشتمل بر دو بخش مهم پیوسته‌است که شامل فضای زیر گنبد به صورت چهارشاه‌نشین و هشتی ورودی میباشد. بنا بر شواهد بنیان اولیه این بنا در دوره تیموری صورت گرفته و در عصر صفوی و قاجار نیز تکمیل و تزئین شده‌است.در سال ۱۳۹۹ ه.ش شهید مدافع حرم در امامزاده دفن شد مکان دفن برای سایر افراد موجود میباشد نزدیک حرم |
گنبد سبز
گنبد سبز آرامگاه شیخ محمد مومن مشهدی مربوط به دوره صفویه است و در شهرستان مشهد، واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ با شمارهی ثبت ۱۳۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.بنای تاریخی گنبد سبز شهر مشهد، در خیابان آخوند خراسانی و در وسط میدانی به همین نام واقع شده‌است.وجه تسمیه بنا گنبد مزین به کاشی کاری فیروزه‌ای متمایل به سبز آن میباشد. پلان گنبد سبز ۸ ضلعی و دارای ۴ ایوان است. علاوه بر ایوان و طاق نماها، کاشی کاری زیبای آن به بقعه جلوه خاص بخشیده است. گنبد سبز، مدفن شیخ محمد مؤمن عارف میباشد که احتمالاً در سال ۱۰۳۶ قمری بنیان و در سال‌های ۱۰۵۵ و ۱۰۵۸ تکمیل و تزئین شده‌است.شرح زندگانی و کرامات شیخ محمد مؤمن مشهدی، در کتابی با عنوان «گنبد سبز مشهد» به قلم مهدی قربانی منتشر شده‌است. متن این کتاب به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی در یک جلد منتشر شده‌است و گفته شده‌است که می‌تواند مرجعی معتبر برای دانشجویان تاریخ و باستان‌شناسی برای کارهای پژوهشی و علمی باشد.
رباط موزه ویرانی
رباط ویرانی مربوط به دوره تیموریان – دوره صفوی است و در شهرستان شاندیز، روستای ویرانی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷ با شمارهی ثبت ۲۲۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.رباط کاروانسرای ویرانی در راه تابستانی مواصلاتی نیشابور به توس واقع و از نوع رباط‌های سرپوشیده و فاقد حیاط مرکزی میباشد. این بنا دارای نه غرفه با طاق‌های جناقی است که هشت غرفه به شکل قرینه روبرو و یک غرفه در انتهای بنا قرار گرفته‌است. در موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی از مشاغل و حرف سنتی استان خراسان رضوی و به ویژه مشهد مقدس به نمایش گذارده شده و می‌توان آن را نخستین موزه مردم‌شناسی کشور و اولین موزه تخصصی مشاغل و حرف سنتی در خراسان به‌شمار آورد.
خانه تاریخی غفوری
خانه غفوری ساکنان اولیه و ثانویه داشته، اما از میان آنها به نام غفوری معروف شده‌است. رضا سلیمان‌نوری که پژوهش‌هایی در حوزه سکونت اقلیت‌ها در مشهد داشته‌است، در توضیح هویت ساکنان این خانه چنین می‌گوید: «در گذشته‌های دور در کوچه محمدیه که گذر تشرف مهمی است، اقلیت‌های مشهد ساکن بودند.در دوره افشار، نادرشاه ارامنه را برای صنعت و یهودی‌ها را برای تجارت آورد، اما پیش از رسیدنشان، نادر کشته شد و یهودی‌ها پراکنده شدند. از میان آنها تعدادی به مشهد آمدند و برای اینکه امنیت داشته باشند، در محدوده اقلیت‌نشین که همین محدوده است، ساکن شدند.از آنجا که سند مکتوبی مربوط به آن دوره وجود ندارد، براساس نشانه‌ها باید گفت که در این خانه که درست در مرکز محله یهودی‌نشین بوده، فرد متمولی از یهودی‌ها زندگی میکرده است. وجود ستاره‌های داوود دور آینه‌کاری‌های خانه این فرضیه را تقویت می‌کند.طبق گفته‌های او، دلیل شهرت این خانه به نام «غفوری» هم به این دلیل است که اولین سند که در دوره رضا‌خان صادرشده، به نام این فرد بوده‌است. گویا ورثه غفوری خانه را در دهه۱۳۴۰ به آقای دشتیباف و شریکش فروخته‌اند.اینکه خانه تاریخی غفوری قرار است پس از احیا دوباره مانند برخی از آثار تاریخی مرمت‌شده مشهد چون خانه امیری درش بسته باشد، اتفاق خوشایندی نیست. البته مدیر تسهیلگری و مشارکت‌های شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن هم تأکید می‌کند که این خانه برای داشتن کاربری جدید احیا می‌شود. |
خیابان نواب صفوی
پایین‌خیابان یکی از محله‌های مشهد است که در شرق حرم امام رضا قرار دارد و خیابان اصلی آن، اکنون به نام خیابان نواب صفوی خوانده می‌شود. این محله، جزء شش محلهی قدیمی مشهد است که خیابان آن در زمان شاه عباس صفوی بنا شده‌است. |
خانه بلخاست
خانه‌ی بلخاست که امروزه کمتر کسی آن را می‌شناسد و به سبب اینکه هنوز هم بلخاست‌ها در آن زندگی میکنند خانه مسکونی بلخاست نام دارد، در اواخر دورهی سلطنت صفوی‌ها ساخته شد.فردی که زمین این خانه را خرید و دستور ساخت آن را داد توتونچی نامی بود که از یهودیان معروف و متمول دوران صفوی به شمار می‌رفت. این خانه دست‌به‌دست میان یهودیان خاندان توتونچی چرخید و از پدری به پسر دیگر به ارث رسید تا اینکه فردی مسلمان به نام احمدیان یزدی این خانه را خریداری کرد.اتفاقاً احمدیان یزدی در همان محله حجره‌ای داشت و تاجری سرشناس نیز بود، خانواده‌ی احمدیان چندین سال در این خانه زندگی کردند و درنهایت در سال ۱۳۲۰ یعنی تقریباً ۸۰ سال پیش این خانه را به علی‌اکبر بلخاست فروختند.بعدازآن سال‌ها این خانه نام بلخاست را گرفت و تاکنون نیز به همین نام شناخته می‌شود. خانه‌ای که هنوز هم مأمنی است برای بازمانده‌های خاندان بلخاست که این روزها عجیب دل پرخونی دارند از بی‌توجهی شهرداری مشهد در قبال حفظ خانه‌ای چنین ارزشمند.خانه مسکونی بلخاست اکنون به نام پسر بزرگ مرحوم بلخاست است و او سعی دارد هر طور شده بنای این خانه را حفظ کند. خاندان بلخاست ازآنجایی به این نام معروف شدند که مرحوم علی‌اکبر خان به دلیل علم و دانایی زیاد خود در شهر معروف شده بود و مردم برای کسب علم او معمولاً در مجالسش شرکت می‌کردند.خانه مسکونی بلخاست خیلی بزرگ نیست و سرجمع ۳۷۰ مترمربع بنا دارد و قسمت شمالی آن در دوره قاجار مورد بازسازی قرارگرفته است. |
خانه توکلی
خانه توکلی مشهد که اکنون به عنوان یک اثر تاریخی و ملی نام آن در فهرست میراث فرهنگی و آثار ملی، دیده می‌شود، روزگاری محل سکونت تاجر معروفی به نام کشمشیان بوده که در زمینه تجارت خشکبار فعالیت میکرده است. تا دوران پهلوی اول نیز این خانه در اختیار ایشان بوده و آقای کشمشیان تمام مدت زندگی اش را در این خانه سکونت داشته است. این خانه بعدها توسط فردی به نام توکلی خریداری شد و به همین دلیل به خانه توکلی مشهد شهرت یافته است. |
حوض معجردار و مسجد آن
مسجد حوض معجردار؛ نام مسجدی تاریخی مربوط به دورهی صفوی تا دورهی قاجار بود که در شهرستان مشهد، شهر مشهد، خیابان نواب صفوی، ضلع جنوب غربی، تقاطع خیابان نواب صفوی و شارستان رضوی واقع بود و این اثر در تاریخ ۱ اسفند ۱۳۹۴ با شمارهی ثبت ۳۱۴۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. |
حسینیه رحیمیان
حسینیه رحیمیان مشهد یکی از معدود بناهای تاریخی اطراف حرم امام رضا میباشد که در کوچه پس کوچه‌های اطراف این مکان مقدس واقع شده است. یکی از این بناهای تاریخی زیبا و از جاهای دیدنی مشهد که از عهد قاجار در بافت تاریخی مشهد همچنان برقرار مانده، حسینیه رحیمیان است. حسینیه رحیمیان مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مشهد، کوچه نواب صفوی ۷، کوچه عسگریه، پلاک ۵۴ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ با شمارهی ثبت ۱۱۰۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. |
حسینیه کرمانی ها خلاق
ساختمان چهارطبقه
چهارطبقه ساختمانی است چهارطبقه که در سال ١٣٠٧ خورشیدی، همزمان با احداث خیابان ارگ ساخته شد. خود ارگ خیابانی است شمالی-جنوبی که در محله‌ای با همین نام احداث شده است. محله ارگ نام خود را از ارگی می‌گیرد که در زمان احداث خیابان وجود خارجی نداشته و نام خیابان احداث شده را هم پهلوی گذاشته‌اند.چهارطبقه ساختمانی است چهارطبقه که در سال ١٣۰٧ همزمان با احداث خیابان ارگ در مشهد ساخته شد. مشهدی‌ها اگر خیلی همت داشته باشند که به چهارطبقه فکر کنند، با تطبیق دو سه پنج عکس بازمانده از آن دوران و با گرفتن نقشه‌های قدیمی شهر از احتکارکنندگان نقشه، می‌توانند حدس بزنند که کدام عکس قدیمی، آن چهارطبقه معروف است. چهارطبقه ساختمانی است چهارطبقه که در سال ١٣۵٠ همزمان با احداث خیابان مدرس تخریب شد. پایه‌های ساختمان زیر خیابان رفت و دروازه طلایی روی آن نشست و عده‌ای خاطره ساختمان را برای هم روی زمین نگاه داشتند. |
کوچه رازقی
کوچه آخوند خراسانی ۵ که به موازی خیابان خسروی قرار دارد ؛ از معدود معابری است که هنوز آثار و ابنیه قدیمی در آن حیات دارند.ابنیه این کوچه عموما مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است .ابنیه تاریخی ثبت شده : خانه پیشه وران، خانه کاظم زاده، سرای عروسش
سرای ترکمن ها
سرای ترکمن‌ها واقع در کوچه چهار باغ در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۳۸۶۰ به‌عنوان آثار تاریخی و فرهنگی شناخته و ثبت شده بود که با بی‌توجهی مسئولان قربانی توسعه طرح‌های شهری و در شهریور ۱۳۸۸ در چند روز توسط شهرداری منطقه ثامن تخریب شد.سرای ترکمن‌ها با بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارای تزیینات خاص دوره پهلوی بوده است. تزئیناتی با آجرکاری‌های دندان موشی در نمای شمالی ساختمان که کمتر در بناهای مشابه وجود دارد.
دبیرستان فردوسی
از آغاز مشروطیت که در تمام کشور، نهضت‌های معارفی شروع می‌شود، ایالت خراسان نیز با این جنبش‌های دانش‌پروری هم‌قدم بوده است. ابتدا چند دبستان به همت موسسات ملی معارفی در خراسان افتتاح شده و تا سال۱۳۳۵ قمری این وضعیت پایدار می‌ماند.سرانجام به همت آقای میرزا‌محمد دانش و جمعی دیگر از «معارف‌پروران» در پنجم شوال۱۳۳۵ق دبیرستانی به نام «دانش» مشتمل بر دو کلاس تاسیس می‌شود. در این زمان به‌واسطه انحلال «کلوب مالیه»، همه لوازم آن با یاری میرزااسماعیلخان، رئیس مالیه به دبیرستان اهدا و این پیشامد عامل اصلی در پیشرفت افتتاح دبیرستان می‌شود. مدرسه تحت‌نظر هیئت‌مدیره‌ای متشکل از عمادالسلطنه رئیس عدلیه، معاضدالوزاره رئیس تذکره، میرزا‌احمدخان سعیدی رئیس معارف، میرزا‌رضاخان کلنل، میرزااسماعیلخان، انتخاب‌الملک و میرزا‌محمد دانش اداره می‌شود.برای تهیه «منابع عایدات» یا به زبان امروزی‌ها همان «تخصیص بودجه» هیئت‌مدیره زحمت‌های فراوانی متحمل می‌شود، تا آنجا که یک‌سال کسر بودجه از اعانه اهالی محل به مبلغ ۱۵هزارو۹۷۰ریال که ۶ هزار ریال آن را فقط آقای دبیر سهرابی (دبیرالسلطان سابق) قبول و پرداخت کرده بود، تامین می‌شود. ولی بعداز اتمام وجوه اعانه، این موسسه مانند بیشتر موسسات ملی دچار تشنج مالی شده و بیم انحلال آن می‌رفت و تلاش هیئت‌مدیره نیز مفید واقع نشد تا اینکه بنا به درخواست هیئت‌مدیره و همکاری رئیس معارف وقت، از سال۱۲۹۹شمسی، «دبیرستان دانش» دولتی و بودجه آن از طرف دولت تامین شد. در اولین سال تاسیس، دبیرستان دو کلاس و ۳۲ دانش‌آموز داشت که ابتدا به مدیریت جواد غفاری اداره می‌شد. |
مدرسه چهارایوانی
مدرسه غیائیه خرگرد یکی از مهمترین بناهای دوره تیموری است مدرسه غیاثیه خرگرد دارای یک صحن مربع شکل با چهار ایوان مسقف است که به وسیله ساختارهای طاقی به هم متصل گردیده و بنایی دو طبقه را پدید آورده است که از زیباترین بناهای شرق خراسان رضوی نیز به شمار می‌رود. |
مدرسه پریزاد
مدرسه پریزاد، مدرسه‌ای در شهر مشهد که پریزاد،ندیمه گوهرشاد برای طلاب دینی وقف کرد. بنای این مدرسه در ۸۲۳ق پایان یافت و تاکنون سه بار مرمت شده است. این مدرسه در گذشته، خارج از محدوده حرم رضوی بوده، ولی با توسعه حرم، داخل آن قرار گرفته است.مدرسه پریزاد از شمال به مدرسه بالاسر، از شرق به دارالسیاده رضوی و از جنوب به مسجد گوهرشاد محدود است. پیش از این، مدرسه از سوی غرب به بازار قدیمی و از آنجا به صحن عتیق حرم رضوی راه داشت.این مدرسه از بناهای شاهرخ تیموری (۸۰۷-۸۵۰ق) در مشهد، واقع در مجموعه آستان قدس رضوی است که بانی آن پریزاد، ندیمه گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ بوده است. او این مدرسه را همزمان با برپایی مسجد گوهرشاد و از مازاد مصالح آن بنا نهاد پریزاد خانم از نوادگان ربیع بن خَیثَم معروف به خواجه ربیع متوفی (۶۱ یا ۶۳) و همسر میرزا میرک حسینی، متولی مزار خواجه ربیع بود. پریزاد طبق وقفنامه‌ای مفصل که نسخه اصل آن در اداره اوقاف خراسان موجود است، تولیت این مدرسه و موقوفات بسیار آن را که برای مستمری ماهانه طلاب و دیگر هزینه‌ها منظور داشته بود، به همسرش تفویض کرد.
مسجد ملاحیدر
مسجد ملا حیدر در محله بالا خیابان مشهد و در میدان بیت المقدس،خیابان خسروی نو واقع شده است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی این مکان در نزدیکی مراکزی مانند بازار رضا (ع) و گنبد طلا و بازار امام رضا (ع) و رستوران لیالی لبنان و حرم حضرت علی بن موسی الرضا (ع) قرار گرفته است. |
حمام مهدی قلی
این حمام یکی از حمام های معروف ایران است که قدمتش به زمان شاه عباس صفوی برمی گردد و معماری خارق العاده آن حکایت از شکوه و عظمت معماری اصیل ایرانی دارد. حمام، درست در کنار حرم امام رضا، مسجد شاه و بازار فرش فروش های مشهد قرار دارد و بنابراین برای بازدید از این موزه تنها کافیست بعد یا قبل از زیارت حرم امام رضا، ساعتی را به آن اختصاص دهید. امروزه این حمام به موزه مردم شناسی مشهد بدل شده و در نتیجه می توانید در کنار حمام، از مجموعه ای از اشیا، وسایل، پوشاک و عکس های قدیمی شهر نیز دیدن کنید. |
کلیسای مسروپ مقدس( ده دی)
کلیسای مریم مقدس
قهوه خانه و ارگ گلستان( کافه داش آقا)
خیابان ارگ پس از دهه ۳۰ چند کافه داشته که مشهدی‌ها بعدها با نام یکی‌شان بیشتر از بقیه همدم می‌شوند و آن هم کافه معروف «داش‌آقا» بوده، محل آمد و شد شاعران. اما شاید خیلی‌ها ندانند همان‌دوران یک کافه دیگر هم در مشهد وجود داشته که مشتری‌هایش را معماران، بناها و پهلوانان تشکیل می‌داده اند. کافه‌ای که «گلستان» بوده، اما یادش این روزها در خیال موسپید کرده‌ها خاک می‌خورد. صاحب قهوه خانه گلستان، سیدابراهیم کشفیان، متولد ۱۲۹۶ خورشیدی بوده است. او فرزند آقا سید حسین، سقاباشی حرم حضرت رضا (ع) بود و از نوادگان علامه‌کشفی، شیخ اسم و رسم داری که مقبره اش در بروجرد، زیارتگاه است. اما ماجرای راه اندازی قهو ه خانه گلستان چه بوده است؟سیدابوالفضل کشفیان، پسر کوچک آن مرحوم، تعریف می‌کند: پدرم در زمان جنگ جهانی دوم، کامیون داشت و اسرای جنگی شوروی را از مرز باجگیران به مشهد می‌آورد. کامیونش را که می‌فروشد، همین مغازه حد فاصل امام خمینی ۱۶ و ۱۸ را می‌خرد و چلوکبابی «چهارفصل» را حوالی سال ۱۳۳۱ برپا می‌کند. ولی خیلی زود تصمیم می‌گیرد که قهوه خانه دار شود.همین است که از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۶، سند این گوشه خیابان ارگ را با راه اندازی «قهوه خانه گلستان» به نام خود می‌کند. چندسال بعد، اما وقتی فرزندانش بزرگ شدند، تصمیم می‌گیرد قهوه خانه را به فروشگاه لباس تبدیل کند و می‌شود یکی از مغازه‌های خوش پوش‌های مشهد. بعد از در گذشت او همچنان فرزندان و دامادش این فروشگاه کت وشلوار‌های مردانه را برای مشهدی‌ها حفظ کرده اند.
سرای اردکانیان
سرای اردکانیان مشهد یک سرای بزرگ خرید و فروش عمده گیاهان دارویی در شرق کشور میباشد و در محله پایین خیابان مشهد و در خیابان هفده شهریور واقع شده است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی این مکان در نزدیکی مراکزی مانند بازار رضا (ع) و هتل آرمان و مرکز واکسیناسیون شماره ۲ مشهد و بازار امام رضا (ع) و هتل ولایت حوزه علمیه مشهد قرار گرفته است.
سرای شاهرودی ها
سرایی قدیمی است که هرچند بازسازی شده است، اما هنوز هم بوی کهنگی از دیوارهای آن به مشام می‌رسد. به رسم تمامی کاروانسراهای قدیمی، دری بزرگ دارد که گواه رفت‌وآمد‌های زیادی است که از دیروز تا به امروز در آن جریان دارد. معامله در این سرا همچنان رونق دارد و مانند سرا‌هایی که انبار شده‌اند و خاک می‌خورند، نیست.هرچند از روزگار قدیم تا به امروز، معامله‌ها در آن شکلی نو گرفته است، اما سرا همچنان سراست. در اطراف میدان عدالت یا همان میدان اعدام مشهد، سراهای مختلفی به چشم می‌خورند که نام یکی از آنها، سرای شاهرودی است که این روزها فروش کلی حبوبات در آن انجام می‌شود، اما در روزگاری نه‌چندان دور خاطراتی تاریخی در آن رقم خورده است.
سراهای هفده شهریور
بازار بزرگ ۱۷ شهریور جزو بازارهای بزرگ اما ارزان قیمت و با کیفیت محسوب می‌شود که افراد زیادی برای خرید این بازار را انتخاب میکنند. ۱۷ شهریور در انتهای بازار رضا واقع شده است و در میدانی به نام خودش یعنی میدان هفده شهریور جای گرفته است. این بازار از تعداد بسیار زیادی پاساژ و فروشگاه‌های بزرگ و کوچک تشکیل شده و تقریبا در تمامی روزهای سال شلوغ و تعداد زیادی مسافر در آن است. پاساژ‌های زیادی در این بازار قرار گرفته‌اند که هرکدام تعداد زیادی مغازه را در خود جای داده اند. پاساژ‌های موجود در بازار بزرگ هفده شهریور عبارت‌اند از:
- پاساژ کیمیا
- پاساژ آسمان ۱ و ۲
- برج آکسون
- پاساژ افشار
- پاساژ قائم
در این بازار اجناسی از جمله پوشاک مردانه، پوشاک زنانه، پوشاک بچه گانه، کت و شلوار، مانتو، لباس زیر، کفش و شال و روسری یافت می‌شود و به فروش می‌رسند. همچنین خوب است بدانید که علاوه بر تمام موارد گفته شده اعم از پاساژ‌ها و مغازه‌ها برای خرید اجناس، کارووان سرا‌هایی در اطراف خیابان هفده شهریور به چشم می‌خورد که جزو بخش‌های تاریخی محسوب می‌شوند. به بیانی دیگر باید گفت بازار بزرگ ۱۷ شهریور به دلیل نزدیکی به حرم مطهر امام رضا (ع) و قیمت‌های بسیار مناسب از بازارهای مورد علاقه مردم به حساب می‌آید. اکثر افرادی که از شهرهای دیگر به مشهد می‌آیند از بازار هفده شهریور دیدن میکنند و آن را برای خرید به دیگر بازار‌ها ترجیح می‌دهند.
کوچه شهید رستمی
کوی کارمندان منطقه‌ای در جنوب شرقی مشهد حد فاصل بین بلوار مصلی و بلوار سرخس و بلوار چمن است. این شهرک در منطقه‌ی ۶ شهرداری مشهد واقع شده‌است. عبور بلوار شهید رستمی از میان این شهرک آن را به کوی کارمندان اول و دوم تقسیم کرده‌است. فاصله تقاطع رستمی و مصلی تا حرم رضا حدود ۴ کیلومتر و در مسیری کاملاً مستقیم است.
حوض برجی
حوض برجی مربوط به دوره صفوی است و در مشهد، فلکه آب، اول خیابان تهران، کوچه کربلا واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۲۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
زورخانه گود(ذکرخانه شهدا)
موقعیت گود زورخانه فاتح خیبر در محله حجاب مشهد را به همراه آدرس و نظرات کاربران در نقشه نشان ببینید.گود زورخانه فاتح خیبر (سالن و مجموعه ورزشی) در محله حجاب مشهد و بلوار اندیشه، بلوار شاهد واقع شده است. این مجتمع یکی از هجده مجموعه ورزشی در محله حجاب مشهد میباشد و از نظر موقعیت جغرافیایی در نزدیکی مجموعه ورزشی کوثر، دوچرخه وحیدی، داروخانه شبانه روزی دکتر صادقیان، استخر کوثر و مطب دکتر مهدی رضایی قرار گرفته است.
دانشکده معقول و منقول
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسى مشهد در سال ۱۳۳۷به نام دانشکده علوم معقول و منقول با دو رشته معقول (فلسفه و حکمت اسلامى) و منقول (فقه) تاسیس شده است.از سال ۱۳۴۸ نام این دانشکده، به الهیات و معارف اسلامى تغییر یافته و در سه رشته: فقه و مبانى حقوقاسلامى، فلسفه و کلام اسلامى، فرهنگ اسلامى و رابطه آن با تمدن ایرانى دانشجو پذیرفته است. افزون بر این از سال ۱۳۴۹ دو گروه آموزشى به نام هاى مبانى تشیع و ادیان و مذاهب، قرآن و حدیث و متون عربى به عنوان دو رشته فرعى فعالیت آموزشى داشته است.در سال ۱۳۶۲ که دانشگاه‌ها پس از یک وقفه سه ساله بازگشایى شدند، کلیه رشته هاى این دانشکده در هم ادغام شده به نام رشته « الهیات و معارف اسلامى» با دو گرایش دبیرى و آزاد به کار خود ادامه داد. در بهمن ماه ۱۳۶۵ رشته آزاد الهیات به پنج گرایش:فقه و مبانى حقوق اسلامى، فلسفه و کلام اسلامى، علوم قرآنى و حدیث، فرهنگ اسلامی (تاریخ و تمدن اسلامى) و مبانی تشیع و ادیان و مذاهب تقسیم گردید.از سال تحصیلى ۷۰- ۱۳۶۹ دانشکده داراى پنج گروه آموزشى: مبانی تشیع و ادیان و مذاهب (ادیان و عرفان تطبیقی)، تاریخ و تمدن اسلامی، علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و حکمت اسلامی بود که در سال ۱۳۸۳ گروه معارف اسلامی نیز به دانشکده الهیات پیوست.
کتابخانه عمومی دکتر شریعتی
کتابخانه دکتر علی شریعتی یکی از قدیمی ترین و عظیم ترین کتابخانه های عمومی استان خراسان رضوی پس از کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است که درجه فیزیکی مرکزی دارد. واقع در: خیابان امام خمینی(ره) مشهد، جنب سازمان آموزش و پرورش، با قدمتی در حدود ۸۴ سال، همچون نگینی در میان کتابخانه های شهر می درخشد. این کتابخانه در سال ۱۳۰۳ تاسیس شده است. این کتابخانه دارای ۵۷ هزار و ۸۰۰ نسخه کتاب، که تاریخ انتشار بسیاری از آن ها بیش از نیم قرن است.
رواق امام خمینی
رواق امام خمینی (ره) در حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد قرار دارد این رواق همان صحن سابق امام خمینی (قدس سره) است که در مجاورت مسجد گوهرشاد است. از شمال به تالار تشریفات حرم مطهر و رواق‌‌های شیخ بهائی (قدس سره)، دار العباد، دار الزهد و نیز صحن آزادی ارتباط دارد. |
رواق دارالحجه
دارالحجه در زیر صحن انقلاب اسلامی واقع شده و ۶۷۹۹ مترمربع زیربنا و شش متر ارتفاع دارد. ساخت این رواق از اواخر سال ۱۳۸۱ آغاز شد. جداره‌های این بنا به صورت ازاره سنگ و ترکیبی از گچ‌بری و آینه‌کاری و نقاشی روی گچ است. دو ورودی اصلی از طریق بست‌های شیخ طوسی و شیخ حرعاملی برای دسترسی به این رواق طراحی شده است. جدیدترین رواق حرم مطهر امام رضا(ع) زیر صحن انقلاب اسلامی(قدیمی‌ترین صحن حرم) با مساحتی حدود ۷ هزار مترمربع- که با مدرن‌ترین تکنیک‌های مهندسی خاکبرداری شده – ساخته شده است. از شگفتی‌های این بنای عظیم، خاکبرداری زیر سردرهای ساعت و نقاره‌خانه با وزن حدود ۷هزار تن است که بدون کوچکترین آسیب و خطری تحکیم و مقاوم‌سازی شده است. مدفن دو عالم ربانی؛ شیخ قزوینی در ضلع جنوبی و شیخ نخودکی در شمالی این رواق قرار دارد. رواق دارالحجه، بیش از ۸ هزار مترمربع آیینه‌کاری و معادل همین مقدار نیز سنگ‌کاری انجام شده است. کف رواق با سنگ‌های سفید، کرم و صورتی پوشیده شده است. آیینه‌کاری، طلاکاری، نقره‌کاری، گچ‌بری و رنگ‌آمیزی در تلفیق با هم هنری را خلق کرده‌اند که در نوع خود بی‌نظیر و چشم‌نواز است. در طاس‌ها، گلبرگ‌ها به صورت برجسته و به سبک گچ‌بری ریز و روی خلق شده‌اند که برگ‌های نقره‌ای آنها را پوشانده و مرکز گلبرگ‌ها نیز با آیینه‌های کپ تزیین شده‌اند. با ساخت رواق دارالحجه در میانه رواق شیخ حرعاملی و شیخ طوسی که در شرقی‌ترین و غربی‌ترین محدوده قدسی حرم رضوی واقع شده‌اند، قطری در محدوده قدسی ایجاد می‌شود که شرقی‌ترین و غربی‌ترین نقطه را به یکدیگر متصل می‌کند. این رواق در سطح اماکن متبرکه رضوی تنها رواقی است که در آن، قبله با سوی زیارت هم‌راستا می‌شود.
رواق دارالخلاص
این بنا در گذشته مسجد کوچک و زیبایی بود به نام مسجد زنانه بالاسر و محراب آن موجود است. در توسعه سال ۱۳۷۳ شمسی به صورت رواقی به نام دارالاخلاص درآمد.این رواق با مساحت ۳۶ متر مربع کوچکترین رواق در حرم مطهر است که در ضلع غربی روضه منوره و بین سه رواق دارالسیاده، دارالشرف و دارالولایه جای دارد. درحال حاضر در ضلع غربی رواق پنجره ای نقره ای رو به ضریح مطهر نصب گردیده است.
حوض نظام الملک
به دستور گوهرشاد خاتون حوض بزرگی در مسجد احداث شد و برای تأمین آب آن و نیز عملیات لای‌روبی و نظافتش، مغازه‌هایی را در بازار مشهد وقف گردید. این حوض، به حوض «نظام‌الملک» مشهور بود. اینکه چرا به این نام خوانده می‌شد، شاید به این دلیل باشد که بخشی از مسجد را روی کاروانسرایی ساختند که موقوفه خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیرِ سیاستمدار و دانشمند دوره سلجوقی بود.
دارالشفای حضرت رضا(ع)
موسسه درمانی آستان قدس رضوی وابسته آستان مطهر امام رضا (ع) در راستای خدمت به زائران و مجاوران راه اندازی شده است.ایجاد دارالشفاء امام که ازموقوفات حضرت رضا (ع)می باشد به دوران صفویه (سال ۹۳۱ ه.ق) باز می گردد.
محله شهید کلاهدوز
پیش از انقلاب و چهار پنج سالی پس از آن، محله کلاهدوز بیابان بود و باغ. آن زمان خاکی و معبرش باریک‌تر از وضعیت کنونی بود و بخش انتهایی آن بین اهالی به خیابان ۴۵ متری شهرت داشت اما اینکه از سمت احمدآباد نام دیگری داشته است یا خیر را به خاطر ندارم. با این حال پس از شهادت شهید کلاهدوز نام او زینت‌بخش این کوچه شد. تا آن زمان خیابان کلاهدوز از سازمان‌آب به سمت احمدآباد یک خیابان خاکی بود و پشت میدان فردوسی که خیلی افراد در آن تردد نمی‌کردند، باغ‌های توت و میوه‌جات فصلی مانند زردآلو، آلو، هلو، سیب و میم‌هایی که از دیوارهای فرعی این خیابان آویزان بود وجود داشت. این درختان یکی از مشخصه‌های خیابان بود که هر رهگذری که آن سال‌ها از این خیابان عبور کرده بود حتما در خاطرش مانده است. خیابان مجد هم آن زمان پر از میم انگور و باغ توت بود.
محله چهنو
این گذرگاه پیش از اینکه چهنو نامیده شود به شهر متصل نبوده و معروف بوده به حیطه. یعنی محیطی کوچک، یک شبه آبادانی دور از شهر که ۵٠خانوار بیشتر نداشته. آن قدیم‌ها که اینجا این قدر برو و بیا نبود. سمت چپ کوچه از ابتدای آن تا جایی که چشم کار می‌کرد دیواری گلی بود، دیواری که به آن چینه هم می‌گفتیم. به‌جز یک بقالی و نانوایی چیز دیگری اینجا پیدا نمی‌شد. سمت راست کوچه هم چند خانه بود و چند کوچه باغ
آب انبار تاریخی عصر ناصری
این آب انبار که در مرکز بازار فرش مشهد که این بازار زیبا نیز به ثبت تاریخی رسیده اما مرمت و بازسازی نشده؛ در فاصله ۱۰۰ متری بارگاه امام رضا(ع) قرار دارداین آب‌انبار قدیمی که پیرمردهای بازار فرش به آن«حوض ۴۰ پله» می گویند در روزگار قدیم که بازار فرش مشهد دوران پر رونق خود را سپری می کرده آب این منطقه را تامین می کرده و زائران تشنه بارگاه رضوی در مسیر عبور به سمت حرم مطهر از آب این آب انبار سیراب می شده اند.این کارکرد آب انبار بعد انقلاب با لوله کشی های اطراف حرم مطهر از بین می رود و فقط ساختمان بنا باقی می ماند.قدمت این آب انبار به عصر ناصرالدین شاه قاجار باز می گردد و معماری منحصر به فرد و زیبای آن چشم هر ببیننده ای را خیره می کند. به گفته یکی از کارشناسان باستان شناسی این آب انبار بافت و معماری ای متفاوت از بقیه آب انبارهای مشهد و حتی کشور دارد.«موتمن السلطنه» در عصر قاجار این آب انبار و مسجد هم جوار آن را در بازار فرش مشهد وقف کرده به همین دلیل این مکان وقفی در سرگردانی مدیریت اوقاف و میراث فرهنگی خراسان رضوی بلاتکلیف مانده.به گفته اهالی بازار فرش مشهد چند سال پیش میراث فرهنگی مرمتی را بر روی این آب انبار قدیمی انجام داده که البته این مرمت و بازسازی هم اصولی نبوده و نیمه کاره رها شده و هنوز مصالح مرمت در همان آب انبار رها شده است.
حسینیه خاندان واعظ شهیدی
از ابتدای کوچه امام رضا(ع) ۴ تا حسینیه خاندان واعظ شهیدی مسیر با موکت‌های خاکستری رنگی پوشیده شده است. ما هم به دنبال دیگر مستمعان داخل می‌رویم. راهرو چوبی را که طی می‌کنیم، صدای ذاکر اهل بیت(ع) که مصیبت‌نامه می‌خواند با زمزمه مردم و تق‌تق چوب‌های زیر پا در هم می‌پیچد و حس و حال روزهای عاشورا را تداعی می‌کند. در طول همین مسیر کوتاه با مستعمانی روبه‌رو می‌شویم که به‌سختی می‌توانند جلو اشک‌هایشان را بگیرند.همراه جمعیت وارد فضای حسینیه می‌شویم، حیاط بزرگ حسینیه با چادرهای برزنتی پوشیده شده است، پرچم‌ها و کتیبه‌هایی با مضامین عاشورایی گوشه و کنار حیاط به چشم می‌خورند. بانیان مجلس دست ادب به سینه زده‌اند و به مهمان‌هایشان خوشامد می‌گویند. آمده‌ایم روضه‌ای که ۱۵۰سال نسل اندر نسل خاندان واعظ شهیدی متولی آن هستند. این روزها روضه قدیمی این خانواده به دست مهدی واعظ شهیدی عیدگاهی برپاست.
خیابان خسروی نو
خیابان خسروی ( شهید دیالمه) حد فاصل دو محله ارگ و سراب قرار دارد ،این خیابان یکی از مناطق قدیمی و هویت بخش شهر مشهد است .نما های تاریخی و بسیار زیبای این خیابان هنوز خود نمایی میکنند و بی توجهی به آنها باعث شده تا ابنیه آن در وضعیت مناسبی به سر نبرندآنچه که شما امروز در حال قدم زدن در این خیابان می بینید مغازه ها و پاساژهایی است که بیشتر به فروش طلا و لباس عروس و داماد می پردازند.آن تعداد آثاری هم که باقی مانده اکثرابدون نگهداری رها شده اند.
زائرسرا
زائرسرای رضوی در خیابان چمن مشهد قرار دارد. فاصله زائرسرا تا حرم مطهر حدود ۳ کیلومتر است. چنانچه وسیله نقلیه شخصی ندارید، برای رسیدن به حرم مطهر از زائرسرا، باید از وسایل نقلیه عمومی مانند تاکسی یا اتوبوس شهری استفاده کنیدین مجموعه با زیربنای بیش از ۲۰ هزار متر مربع شامل فضاهای اقامتی، خدماتی، رفاهی، اجتماعی و فرهنگی میباشد. فاز یک و بخشی از فاز دو زائرسرای رضوی که برای اقامت در مشهد به ویژه در نزدیکی حرم مطهر رضوی در نظر گرفته شده، در قالب ۱۲ بلوک دارای ۲۷۴ سوئیت و ۴ هاستل (سالن هیئتی ) با ظرفیت پذیرش ۲ هزار زائر بهره‌برداری شده و در خدمت زائران عزیز قرار گرفته است.
فرهنگسرای محبت
اگر از سمت میدان شهید جوان در بوستان خطی بولوار شهید فکوری قدم زده باشید، حتما چشم‌تان به کتابخانه سرای محبت افتاده‌است که در حاشیه خیابان و روبه‌روی این پارک خطی قرار گرفته است. کتابخانه‌ای کوچک با یک در شیشه‌ای که معمولا چند جلد کتاب بیشتر در آن دیده نمی‌شود. با کمی فاصله از کتابخانه شیر آبی نصب شده که قد آن کوتاه‌تر از روال معمول است و کنارش هم آینه‌ای قدی است که رهگذران بی‌اختیار لحظاتی را روبه‌روی آن متوقف می‌شوند. ۲،۳لانه پرنده هم بالای در چوبی ورودی این سرا دیده می‌شود که خبری از پرنده در آن نیست.چند قلم آچار و تلمبه و ابزار تعمیر دوچرخه هم از دیوار آویزان است که با توجه به قیمتی بودنشان بدجوری جلب توجه میکنند. کوبه در نیمه‌باز را به نشانه ادب می‌کوبم و صاحب سرا را از ورودم باخبر می‌کنم. هم‌محلی‌ها سید امیر مظلومی را با عناوین مختلف می‌شناسند، یکی می‌گوید فعال فرهنگی است و دیگری او را با دوچرخه‌اش معرفی می‌کند. حامی حیوانات و دوچرخه‌سوار دوست‌دار محیط زیست هم از دیگر القاب اوست. اما مهمترین عنوان سیدجعفر مظلومی، «صاحب پاتوق فرهنگی سرای محبت» است که بیماری کرونا نتوانسته مانع از اجرای برنامه‌های کتاب‌محور و انسان‌دوستانه آن شود، فقط سمت و سوی کارهایش تغییر کرده است.
خانه طایی نیا
پلاک بعد از مجموعه مخابرات در این کوچه هم یکی از آن پلاک های تاریخ ساز مشهد است. براساس اسناد موجود این پلاک که اکنون به عنوان «ملک طایی نیا» در شهرداری مشهد شناخته می شود، زمانی میزبان یکی از پردرآمدترین کارخانه های وقت آستان قدس بوده است. این بنا در سال های پس از مشروطه تا زمان دولتی شدن کامل دخانیات ایران، مکان فعالیت کارخانه سیگارت سازی رضوی بوده است. سیگارهایی که توتون آن ها از اراضی بقمچ چناران تأمین و در زمان خود یکی از مرغوب ترین سیگارهای کشور محسوب می شدند. البته بنای طایی نیا در سال های پس از دهه۲۰ نقش تعیین کننده تری در تاریخ سیاسی مذهبی فرهنگی مشهد بر عهده دارد؛ این بنا از حدود سال ۱۳۲۳ خورشیدی، میزبان«کانون نشر‌حقایق دینی» مرحوم استاد محمدتقی شریعتی می شود. مجموعه ای که در ابتدا برای جلوگیری از نفوذ مبارزه طرف داران حزب توده و شوروی در بین جوانان مشهد ایجاد شده است، اما به مرور زمان فعالیت های آن گسترش پیدا می کند و به مرکزی بزرگ برای مبارزه با هرگونه تلاش برای ایجاد انحراف در دین اسلام تبدیل می شود. درست به همین دلیل هم هست که ساختمان طایی نیا در دوران فعالیت کانون نشر حقایق در آن، میزبان بسیاری از بزرگان وقت حوزه و دانشگاه بوده است و علاوه بر استاد محمدتقی شریعتی، بزرگانی چون امام موسی صدر، آیت ا… حاج محمدکاظم دامغانی، آیت ا…واعظ زاده خراسانی، حجت الاسلام والمسلمین شیخ عبدا…نورانی، مهندس مهدی بازرگان و دکتر علی شریعتی در آن با بیان نقطه نظرات خود به مقابله با تحریفات مختلف دینی رایج در جامعه پرداختند. بنای طایی نیا اکنون و به همت شهرداری ثامن در حال بازسازی است تا به عنوان یکی از مراکز عمده فرهنگی مذهبی مشهد در سال های پیش از انقلاب برای آیندگان به یادگار بماند.